Mateusz Dunikowski
25 maja 2022 roku

HISTORIA POWSTANIA I EWOLUCJA NAZWISKA DUNIKOWSKI

oraz pochodnych:
Dunkowski, Duńkowski, Habdank-Dunikowski, Donikowski, Orzęcki, Kupiatycki i Darowski

WSTĘP

          Obecnie pod pojęciem nazwiska rozumiemy takie nazwanie osoby, które jest dziedziczne i dożywotnie. Dla nas to zupełnie naturalne, dla rycerstwa polskiego (XII-XV w.) obce, a dla szlachty polskiej zwyczaj tej kształtował się aż do XVII wieku. Mimo braku dziedziczności polskie nazwiska szlacheckie (z odmiejscowym morfemem -ski, -cki lub -dzki) prawdopodobnie są tak stare jak sam język staropolski1. Niestety język staropolski początkowo istniał jedynie w mowie, a językiem służącym do pisania była łacina. Taki dualizm wynikał nie tylko z przyjęcia - wraz z chrztem Polski - kultury łacińskiej, lecz również z braku możliwości prostego zastosowania alfabetu łacińskiego do zapisu tak dużej ilości staropolskich głosek2. Pierwszy znany zapis nazwania za pomocą przymiotnika pochodzi z 1239 (Johanne Lipsky)3. Dla porównania – w rodzinie Dunikowskich pierwsze znalezione przeze mnie pisemne użycie nazwiska przypada dopiero na rok 15324, mimo że sam Ród „de Orzek” Dunikowskich datujemy od XIV wieku. Nieocenionym źródłem wiedzy o pierwszych nazwiskach jest spis studentów Uniwersytetu Krakowskiego5 z lat 1400-1489. Tam pierwsze nazwiska u studentów pojawiają się dopiero od 1444 roku (Johannes Raczlawski); wcześniej studentów nazywa się wg miejsca zamieszkania poprzedzając imieniem ojca (np. Franciscus Ade de Orzek – Franciszek, syn Adama z Hurka). Taki sposób identyfikacji za pomocą patronimików (nazwań odojcowskich) i toponimików (nazwań odmiejscowych) był typowy dla większości kultur starożytnych i nowożytnych rejonu Europy i Morza Śródziemnego. Adam syn Jana to Adam ben Jan (heb), Adam bin Jan (arab), Adam Iwanowicz (rus), Adam Johansohn (niem), Adam Johnson (ang), czy Adam Janowski (pl). Drugim rodzajem nazwań (stosowanym łącznie z odojcowskim lub osobno) było miejsce zamieszkania (np. Paweł z Tarsu, Tomasz z Akwinu, Zbyszko z Bogdańca). Oprócz powyższych dwóch rodzajów nazwań stosowano również przydomki, które wskazywały na wykonywany zawód (np. Kowal, Bednarz) lub zdobyte zasługi (np. Wielki, Chrobry, Śmiały).

          Przełom XV i XVI wieku przyniósł szerokie zmiany. Epoka dworsko-rycerska zakończyła się dając początek szlachcie, która nad wojaczkę przedkładała gospodarstwo. Szlachta znudzona kulturą łacińską zaczęła szukać korzeni sarmackich. Herby rodowe – jako relikt poprzedniej epoki - wyszły z praktycznego użycia. Bez herbów identyfikowanie pierwszych szlachciców miało poważną wadę: nazwanie przecież nie było ani dziedziczne, ani dożywotnie; każda zmiana zamieszkania zaburzała identyfikację. Fikcyjny Jan urodzony w Hurku zwał się Ioannes de Orzek6, by po ożenku przeprowadzić się do Hnatkowic i zwać się Ioannes de Natkowice. Potem król za zasługi daje mu dzierżawę Kupiatycz, gdzie nasz Jan zamieszkuje jako Ioannes de Cupiatycze. Na koniec bogaty Jan kupuje Darowice, przeprowadza się tam po drugim ślubie i umiera jako Ioannes de Darowycze. Jeden Jan, wiele nazwań. Całkowity bałagan.

          Staropolski dualizm polsko-łaciński najprawdopodobniej objawiał się zwyczajem, że pisano wprawdzie Sbyss de Bogdanyce (Zbyszko z Bogdańca), ale na co dzień mówiono po prostu: Zbyszko Bogdański. W XVI wieku język polski zaczął mozolnie wypierać z pisma łacinę, korzystając z dobrodziejstwa druku. Nie chcąc rezygnować ani z łaciny, ani z polskiego, doszło do przedziwnego zwyczaju: szlachta połączyła ze sobą nazwanie z nazwiskiem. Zaczęto pisać: Jan z Darowic Darowski (Ioannes de Darowicze Darowsky), Jan z Zielonek Zieliński (Ioannes de Zyelonky Zyelinysky), itd. W wypadku, gdy szlachcic posiadał więcej, niż jedną wieś i pomieszkiwał w obu, miało to odzwierciedlenie w jego nazwie i nazwisku. Dla przykładu Jan z Duńkowiczek i Hurka (Ioannes de Dunykowicze et de Orzek) pod koniec życia został nazwany Janem de Orzek Dunikowskim.

          Dlaczego akurat „-ski?” W języku polskim słowa z formantem -ski (kontynuat prasłowiańskiego -ьskь-jь ) oznaczają przynależność. Na przykład słowo „niebieski” oznacza kolor przynależny niebu. Analogicznie słowa polski, krakowski, mazowiecki oznaczają związek z tymi miejscami. Podobnie określenia: żydowski, islamski, chrześcijański. W czasach pogańskich nazwania (jeszcze nie nazwiska) typu Maciejowski, Piotrowski – oznaczały przynależność do ojca (Macieja, Piotra), natomiast w okresie chrześcijańskim takie nazwiska oznaczały przynależność do wsi (Maciejowic, Piotrowic). Należy tutaj zaznaczyć, że w tradycji symbolicznej rycerstwa polskiego, to rycerz przynależał do ziemi, a nie ziemia do rycerza. To ziemia dawała herb rycerzowi, a nie odwrotnie; ziemia jest przecież wieczna, a życie rycerza tak ulotne...

          Badacze przyjmują, że polskie nazwania odmiejscowe zakończone na -ski zaczęły powstawać dopiero na początku XV wieku. Pogląd ten zapoczątkował Jan Długosz w swoich Kronikach7, pisząc że zwyczaj ten zapoczątkowany został za panowania Władysława Jagiełły. Według mnie przekonanie Długosza jest błędne, gdyż sam formant -ski pochodzi jeszcze z czasów przedchrześcijańskich8, jak również przedchrześcijańskim zwyczajem było używanie toponimików. Przekonanie Długosza (i późniejszych badaczy) wzięło się z braku zapisów w języku staropolskim – o czy pisałem wcześniej.

          W XVI wieku, wraz z upowszechnieniem polskiego zapisu nazwisk, stały się one dożywotnie i dziedziczne. Polskie nazwiska szlacheckie pochodzą od nazw wsi, w której mieszkał przodek z XVI wieku. Nazwisko Dunikowski pochodzi od miejscowości Duńkowiczki (łac. Dunykowicze). Ta zasada dotyczy zresztą wszystkich nazwisk szlacheckich z odmiejscowym morfemem -ski, -cki lub -dzki (Zielonki – Zieliński, Drohojów – Drohojewski, Zawada – Zawadzki). Dzięki tej zasadzie łatwo dziś odróżnić nazwiska szlacheckie od chłopskich i mieszczańskich, które około XVIII wieku – na wzór szlacheckich - były tworzone jednak nie od miejscowości, lecz od nazwy wykonywanych zawodów (np. Kowalski, Młynarski, Bednarski, Puszkarski, Stolarski). Dodatkowo tylko nazwiska szlacheckie mogły posiadać literę „w” przed formantem -ski (aczkolwiek ta zasada szybko przestała być przestrzegana).

I. DUNIKOWSKI

          Przyjęło się uważać, że nazwisko Dunikowski jest „nazwiskiem genealogicznym” - co oznacza, że cała szlachta o tym nazwisku pochodziła od jednego przodka, dziedzica Hurka i Duńkowiczek. Jest to prawda, jednak z dwoma zastrzeżeniami:

    1. Nie mamy ciągłości w dokumentacji, która potwierdzałaby że ukraińska gałąź szlachecka Dunikowskich9 jest po mieczu spokrewniona z głównym rodem. Potomkowie tej gałęzi żyją do dzisiaj w Polsce i w Stanach Zjednoczonych. W celu potwierdzenia łączności obu rodów, należy zrobić testy DNA Y-chromosomalne.

    2. Istniały dwie wsie o identycznej nazwie łacińskiej Dunykowicze10 oddalone od siebie w linii prostej o 15 km. Dzisiaj noszą różne nazwy: Duńkowiczki (koło Przemyśla) oraz Duńkowice (koło Radymna). Duńkowice około 1466 roku stały się dobrami kościelnymi i od tego czasu nie posiadały dziedziców. Wcześniej, w latach 1436-1466 jako właściciele (lub dzierżawcy tej królewszczyzny) wymieniani byli: Jerzy, Piotr, Budziwoj, Jan Karaś oraz Anna. Teoretycznie tworzyli on drugi, osobny (niespokrewniony) Ród Dunikowskich, natomiast ze względu na krótki czas istnienia w aktach (30 lat) i brak potomków, możemy ten epizod pominąć.

          Pierwszym przodkiem Rodu Dunikowskich był nieznany z imienia (prawdopodobnie Zygmunt) śląski rycerz herbu Świerczek, żyjący prawdopodobnie w latach ~1320 - ~1390, ojciec Adama de Orzek (~1360 - ~1430) i nieznanej z imienia córki (~1370 - ~1420), żony Henryka de Schebye herbu Bibersztein. Otrzymał on Hurko pomiędzy 1340, a 1370 rokiem od króla Kazimierza III Wielkiego w zamian za zasługi wojenne. Część Duńkowiczek najprawdopodobniej przyjął on (lub jego syn Adam) w posagu od żony.

          W linii szlacheckiej spotykamy się z następującymi zapisami nazwisk:

          - w okresie pisowni łacińskiej (XV wiek i początek XVI): de Orzek / de Orzek et de Dunykowicze / de Dunykowicze;
          - w okresie przejściowym (druga połowa XVI wieku): de Orzek Dunykowsky / de Orzek Dunkowsky;
          - w okresie pisowni staropolskiej (przełom XVI i XVII wieku): z Orska Dunikowski;
          - w okresie pisowni nowopolskiej (koniec XVII i XVIII wiek): z Urska Dunikowski;
          - w okresie pisowni nowopolskiej (okres zaborów): z Urska Dunikowski, Habdank-Dunikowski11.

          Oprócz Dunikowskich wywodzących się ze szlachty, od drugiej połowy XVIII wieku spotykamy po całej Polsce chłopów pańszczyźnianych o tym nazwisku. Nie znamy ich genezy. Mógł zubożały szlachcic przyjąć poddaństwo, najczęściej jednak szlachectwo traciło pozamałżeńskie potomstwo z mieszanego związku szlachcianka-kmieć (dziecko otrzymywało wprawdzie nazwisko matki, ale nie mogło już legitymować się szlachectwem, było wychowywane wśród chłopów, parobków lub służby dworskiej).

          W 2014 roku na świecie zamieszkiwało 918 osób z nazwiskiem Dunikowski/a:

          - Polska – 774 osoby
          - Stany Zjednoczone – 76 osób
          - Francja – 48 osób
          - Australia – 9 osób
          - Kanada – 3 osoby
          - Anglia – 3 osoby
          - Niemcy – 2 osoby
          - Rosja, Belgia, Szwecja – po 1 osobie

II. DUNKOWSKI i DUŃKOWSKI

          Na podkarpaciu jeszcze w XVII wieku w zapisie łacińskim zamiennie stosowano pisownię naszego nazwiska: Dunikowski lub Dunkowski. Przykłady:

          - bolechowski akt ślubu z 16 maja 1622 roku Samuela Jasińskiego herbu Wąż i Anny Dun(i)kowskiej12;
          - historia parafii Żurawica z 1622 roku, gdzie ksiądz Maciej (lub Mateusz) Dunikowski jest zapisany jako Matthias Dunkowski13;
          - w krośnieńskim kościele franciszkanów znajduje się tablica nagrobna z 1650 roku Małgorzaty z Dunikowskich (żony Floriana Oświęcimia), gdzie jest ona zapisana jako Margarethae Dunkowska14;
          - w „Popisie pospolitego ruszenia szlachty ziemi lwowskiej i żydaczkowskiej15” z 1651 roku Frańciszek został zapisany Dunkowskim.

          Litera „ń” nie była w powszechnym użyciu do 1513 roku, kiedy to Zaborowski zaproponował dołączenie jej do polskiego alfabetu. Dlatego w XVI i XVII wieku oprócz pisowni Dunikowski i Dunkowski weszła trzecia forma zapisu nazwiska: Duńkowski.

          Dane z 2002 roku wykazują w Polsce:

          - 62316 osoby o nazwisku Dunikowski/a – najwięcej w Nowym Sączu i Krakowie;
          - 20 osób o nazwisku Dunkowski/a – jedynie w Kielcach i powiecie skarżyskim;
          - 26 osób o nazwisku Duńkowski/a – jedynie w trzech powiatach: ełckim, augustowskim i zambrowskim.

          Na terenie obecnej Ukrainy z nazwiskiem Duńkowski spotkałem się w rejonie tarnopolskim: w Poczapińcach i sąsiednim Nastasowie – przynajmniej od 1828 roku do zakończenia II wojny światowej. Część z tych osób wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych (obecnie żyje tam około 30 potomków) i Francji.

          Co ciekawe, u Ukraińców z czasem zaczął zachodzić proces zmiany nazwisk z Duńkowski na Dunikowski. Początkowo były to pojedyncze przypadki, jak u Wincentego Duńkowskiego urodzonego w 1883 roku w Poczapińcach, który zmienił nazwisko po przybyciu do Krakowa oraz u jego kuzyna Karola (1880-1932), który zmienił nazwisko po emigracji do Nowego Jorku. Po wchłonięciu ziem tarnopolskich przez ZSRR, zapis w grażdance dodał Duńkowskim literę и/і (Дуниковський po rosyjsku i Дуніковський po ukraińsku). Taka pisownia spowodowała, że to nazwisko w alfabecie łacińskim zapisuje się obecnie: Dunikowski (a nie Duńkowski).

III. DONIKOWSKI

          Pod koniec XVII wieku, w wyniku „potopu szwedzkiego” szlachecki Ród Dunikowskich skurczył się raptem do kilku osób, które ze zniszczonego, rodowego Podkarpacia przeniosły się do Małopolski i na na tereny dzisiejszej Ukrainy. Nieznany dotychczas w Małopolsce ten ród, na limanowskich ziemiach zapisywany był dość często w metrykach kościelnych jako Donikowscy. Być może wynikało to z podobnego akcentowania „o” i „u” ówcześnie na limanowszczyźnie, gdyż nawet na jednym akcie zdarzało się księdzu zapisać nazwisko w dwójnasób17. Błędne zapisy pojawiały się do połowy XIX wieku. Obecnie nie ma w Polsce osób o takiej pisowni nazwiska.

IV. NAZWISKA NIEŚLUBNYCH DZIECI SZLACHECKICH

Doniszowski, Doniszewski

          W najstarszych metrykach małopolskiej parafii Zbyszyce odnalazłem ciekawe osoby: Agatha Doniszowska (1786) oraz Martinus Doniszewski (1791). Osoby te najprawdopodobniej są przykładem zniekształcania nazwisk szlacheckich nieślubnemu potomstwu.

          Podejrzewam, że Agata była szlachcianką (gdyż z metryk wiemy, że mieszkała we dworze i do końca jej długiego życia była panną), córką Wojciecha Dunikowskiego i Krystyny z Krzeszów. Po śmierci rodziców (około 1702 roku) trafiła pod opiekę wuja Krzesza herbu Leliwa, ówczesnego dziedzica Zbyszyc. Będąc sierotą w zupełnie obcym miejscu (urodziła się przecież na Podkarpaciu) wśród mało znanych ludzi, łatwo mogła dać się uwieść dworskiemu parobkowi (lub sama go uwiodła, wzorem młodych szlachciców, którzy uwodzili służące) lub szlachetnemu kuzynowi. Po latach rodzina ze wstydu wymogła na Agacie i jej dzieciach przekręcanie nazwiska, aby nie siać zgorszenia i plotek. Dlaczego akurat w brzmieniu „Doniszowska”? To wynikało z pomyłki księdza podczas chrztu jej szlachetnego bratanka Antoniego. Antoni został ochrzczony w 1718 roku, w obcej sobie gorlickiej parafii. Dunikowscy byli prawie całkowicie nieznani w Małopolsce i tamtejszy ksiądz pomylił się w pisowni nazwiska, zapisując „Doniszowski”. Ten błąd był inspiracją w Zbyszycach do zniekształcenia nazwiska nie tylko dzieciom Agaty, ale również jej samej (być może była osobą niepełnosprawną intelektualnie i przez to nieuznawaną przez rodzinę). Zdarzała się też pisownia Doniszewski.

          Na nic nie zdały się jednak te zabiegi rodziny, tajemnicy nie dało się utrzymać i po śmierci Agaty jej chłopscy potomkowie byli już z powrotem zapisywani przez księdza jako Dunikowscy.

V. NAZWISKA CHŁOPSKIE

          W czasach przedrozbiorowych chłopi pańszczyźniani niejednokrotnie byli traktowani niczym psy, a dzieci z par szlachecko-chłopskich jako kundle, które oczywiście nie zasługują na szlachectwo, których miejsce jest wśród kmieci, służby i parobków.

Doniszowski, Doniszewski

          W najstarszych metrykach małopolskiej parafii Zbyszyce odnalazłem ciekawe osoby: Agatha Doniszowska (1786) oraz Martinus Doniszewski (1791). Ciekawe dlatego, gdyż nazwisko takie po prostu nie istnieje. Ta Agata najprawdopodobniej była szlachcianką (gdyż wiemy, że mieszkała we dworze), córką Wojciecha Dunikowskiego i Krystyny z Krzeszów. Przypuszczam, że będąc sierotą trafiła pod opiekę wuja Krzesza herbu Leliwa, ówczesnego dziedzica Zbyszyc. Będąc sierotą w zupełnie obcym miejscu (urodziła się przecież na Podkarpaciu) wśród mało znanych ludzi, łatwo uwierzyć że ta nastolatka dała się uwieść dworskiemu parobkowi (lub sama go uwiodła, wzorem młodych szlachciców, którzy uwodzili służące). Czy rodzina ze wstydu wymogła na Agacie przekręcanie nazwiska, aby nie siać zgorszenia i plotek? Niewykluczone. Jeżeli to prawda, na nic nie zdały się jednak te zabiegi rodziny, tajemnicy nie dało się utrzymać i po śmierci Agaty jej chłopscy potomkowie byli już z powrotem zapisywani przez księdza jako Dunikowscy.

Dunikowszczak, Dunikowszczanka

          Przed pojawieniem się obowiązkowych dokumentów tożsamości nazwisko miało swoje odmienne formy dla różnych członków rodziny. Chłop o nazwisku Kowal mógł mieć żonę Kowalową, syna Kowalczyka i córkę Kowalczankę lub Kowalską. Syn był Kowalczykiem albo do ożenku, albo i dłużej - nawet do czasu przejęcia gospodarstwa po ojcu. Natomiast w nazwiskach zakończonych na -ski, formy wyglądały odpowiednio: Dunikowski, Dunikowska, Dunikowszczanka, Dunikowszczak – choć formy dziecięce występowały głównie w mowie, w piśmie zaś tylko w pojedynczych wypadkach i jedynie wśród chłopstwa.

Dulnikowski

          Dulnikowscy są rodem z okolic Ciechanowa (Konarzewo Skuze, później Łaguny). Jeden przedstawiciel ich rodu - Wojciech Dulnikowski (1822-1875) miał dwie żony: Wiktorię z Kulczyńskich i Ewę z Olewniczaków (lub Olewińskich). Pierwsze jego troje dzieci to Dulnikowscy, lecz pozostała piątka to już Dunikowscy. Pewnie zwykły błąd, literówka księdza, lecz powtarzana przez kolejne pokolenia aż do dziś. Oznacza to jednak, że ci Dunikowscy na pewno nie mieli wśród przodków rycerzy z Hurka i Duńkowiczek. W 2002 roku w powiecie ciechanowskim mieszkały 24 osoby o nazwisku Dunikowski/a. Jeden z potomków Wojciecha, Stanisław Dunikowski (1877-1945) wyemigrował w 1903 roku do Michigan wraz z żoną Józefą ze Śniadowskich, gdzie doczekali się dzieci i wnuków.

VI. IMIGRACJA W STANACH ZJEDNOCZONYCH

          Osobną grupą są nazwiska poprzekręcane przez urzędników imigracyjnych w Stanach Zjednoczonych. Podczas zaborów, po uwłaszczeniu chłopów w 1848 i 1864 roku, wielu niepiśmiennych chłopów decydowało się na pogoń za amerykańskim snem.

Donikowski

          Bogu winni urzędnicy słysząc „u” pisali „o” - zgodnie z wymową angielską. Obecnie w Stanach Zjednoczonych jest 117 osób o nazwisku Donikowski, w Kanadzie 6 oraz 1 w Brazylii, jednak tylko część pochodzi rzeczywiście od Dunikowskich, reszta natomiast od Dojnikowskich z Sobolewa koło Suwałk – których nazwisko również przekręcono w Ameryce.

Dunikoski

          Kolejną grupą poprzekręcanych przez urzędników imigracyjnych nazwisk to Dunikoski - obecnie 41 osób w Stanach Zjednoczonych. Linię Dunikoski rozpoczęły dzieci Stanisława Dunikowskiego i Florentyny z Lewickich pochodzących z Mazowsza.

Dunacuscy, Duncan, Donn

          Chyba nie wszyscy emigranci byli dumni ze swoich nazwisk, być może czasami doskwierała im zbytnia polskość i prosili o zmianę na coś bardziej amerykańskiego. I tak Joseph Gregory z Pensylwanii (1896-1970) przyjął nazwisko Dunacuscy, Matthew (1917-1990) z Nowego Jorku poprosił o zmianę na Duncan, a Edward Joseph (1924-1994) z Erie po ukończeniu pełnoletności oficjalnie zwał się Donn.

VII. BŁĘDY W CZASOPISMACH

Ike-Dunikowski

          Choć w dawnej prasie i rocznikach pierwszej połowy XX wieku niejednokrotnie możemy spotkać się z nazwiskiem Ike-Dunikowski, to jednak nigdy nie było osób tak się zwiących. Prawidłowa pisownia tego nazwiska to Ike-Duninowski, a należy ono do młodego rodu baronów, którzy założyli Duninów i otrzymali szlachectwo w 1843 roku. Ot, zwykły „czeski błąd”, wynikający małej znajomości tego nazwiska i z ogromnej popularności nazwiska Dunikowski na łamach codziennych gazet, w których śledzono losy: Franciszka Ksawerego (profesor, artysta, rzeźbiarz), Juliusza (profesor, wiceminister MSW) Zbigniewa („alchemik”) i Marii (aktorka).

          Ciekawym przypadkiem jest połączenie w jedną postać dwóch współczesnych sobie osób z Warszawy: aktorki Marii z Fertnerów Dunikowskiej-Różyckiej (1890-1940) i tłumaczki wojskowej Marii Ike-Duninowskiej (1900-1944) co zaowocowało stworzeniem nieistniejącej postaci Marii Ike-Dunikowskiej. Dodatkowo Marię z Fertnerów Dunikowską mylono z Marią z Fertnerów Wiśniewską-Kozłowską (1873-1955), gdyż obie były warszawskimi aktorkami, obie też na teatralnej scenie początkowo używały nazwiska panieńskiego Fertner.

VIII: POZOSTAŁE GAŁĘZIE RYCERSKIE

Orzęcki, Kupiatycki, Darowski

          Na koniec powróćmy do początku czasów szlacheckich. Jak już wcześniej pisałem, do XVI wieku nazwiska nie były dożywotnie, czy dziedziczne. W tych czasach Henryk z Hurka i Duńkowiczek (1400-1460) miał pięciu synów. Dwóch z nich (Henryk i Adam) zamieszkało w Duńkowiczkach i dało początek Dunikowskim herbu Habdank. Biedrzych pozostał w ojcowskim Hurku i dał początek Orzęckim (lub Orzeckim) herbu Pobóg. Janowi żona wniosła w posagu Darowice i dali początek Darowskim (prawdopodobnie herbu Działosza). Jakub dostał od ojca Kupiatycze i dał początek Kupiatyckim pozostając przy ojcowskim herbie Świerczek.

          Szlacheckie rody Orzeckich, Darowskich i Kupiatyckich wygasły dosyć wcześnie - po 2-3 pokoleniach, już w XVI wieku.

PODSUMOWANIE

Orzęcki, Kupiatycki, Darowski

          Synowie Henryka de Orzek: Jan, Jakub i Adam po ślubie wyprowadzili się do Darowic, Kupiatycz i Duńkowiczek.

          W zachowanych dokumentach sądowych ziemi przemyskiej Jan de Orzek dziedzic Darowic używa nazwiska Darowski w formie przymiotnika już w 1470 roku. Oznacza to, że brat jego Adam również musiał używać nazwiska Dunikowski w tym czasie.

          Wobec powyższego za pewną datę powstania nazwiska Dunikowski możemy przyjąć lata 1477-1482, kiedy to łowczy Adam de Orzek po ślubie z drugą żoną Zofią Tarnawską herbu Sas, wybudował dwór w Duńkowiczkach i zamieszkał w nim, przyjmując herb Habdank.


1 Językiem staropolskim nazywamy etap rozwoju języka polskiego w epoce rycerskiej: pomiędzy XII a XVI wiekiem.

2 Wszystkie niepiśmienne języki europejskie miały problem z zapisem swoich głosek za pomocą podstawowego alfabetu łacińskiego, co wymusiło powstanie dwuznaków oraz znaków diakrytycznych.

3 Słownik staropolskich nazw osobowych. T. 3, Taszycki Witold (https://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=19847)

4 Iohanne Dunykowsky – Akta grodzkie i ziemskie, tom XIX, str 588, *3054 (https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/46480/edition/63178/content)

5 Album studiosorum Universitatis Cracoviensis (https://archive.org/details/bub_gb_z4MNAAAAYAAJ/page/n3/mode/2up)

6 Więcej o tym dlaczego łacińskie Orzek tłumaczymy jako Hurko, dowiesz się w moim tekście o gniazdach rodowych Rodu Dunikowskich (http://www.genealogia.dunikowscy.pl/targets/index_GniazdaRodowe.html)

7 Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, pisane w latach 1455–1480 (https://dlugosz.polona.pl)

8 Chodzi o czasy przedchrześcijańskie na terenach dzisiejszej Polski.

9 Nazwa „litewska” jest ówczesną nazwą potoczną określającą tereny dawnych księstw ruskich (m. in. tereny przemyskie i lwowskie), choć były to jednak tereny dzisiejszej Ukrainy. Nazewnictwo takie pozostało po Wielkim Księstwie Litewskim. Do litewskiej gałęzi szlacheckiej należą takie osobistości jak profesor Uniwersytetu Lwowskiego Emil Dunikowski (1855-1924) oraz jego synowie inż. Zbigniew (1889-1964) i dr Stanisław (1884-1941). Wspólnie zajmowali się wydobyciem ropy naftowej. Pozostawili po sobie dwa pałace: we Lwowie i w Krośnie.

10 Więcej o tych dwóch wsiach, ich pochodzeniu oraz ewolucji ich nazwy w moim tekście o gniazdach rodowych Rodu Dunikowskich (http://www.genealogia.dunikowscy.pl/targets/index_GniazdaRodowe.html)

11 Pod koniec zaborów zapanował zwyczaj przekładania herbu bezpośrednio do nazwiska: Dunikowski herbu Habdank zwał się Habdank-Dunikowskim, Trzebiatowski herbu Żmuda Żmuda-Trzebiatowskim, Prażmowski herbu Belina Belina-Prażmowskim, a Zawadzki herbu Lis Lisem-Zawadzkim.

12 http://agadd.home.net.pl/metrykalia/301/sygn.%2056/pages/PL_1_301_56_0141.htm

13 http://zurawica.przemyska.pl/wp-content/uploads/2015/10/Zurawica-1662.pdf

14 http://pbc.biaman.pl/Content/6778/PDF/Syg.%20115509%20Sprawozdanie%20i%20Wydawnictwo%20wydz.pdf (str 9)

15 Akta grodzkie i ziemskie, tom I, str. 60 (https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/44647/edition/61425/content)

16 Od tej liczby należałoby odjąć 24 osoby pochodzące od ciechanowskich Dulnikowskich, o czym w tekście dalej.

17 W akcie ślubu (1777 rok, parafia Łososina) Józefa Dunikowskiego i Justyny Strus, Józef jest pisany jako Donikowski, a ojciec jego jako Dunikowski (https://wielcy.pl/album/w/4bf552b227f9a94e287e6b2957362468_ta20085.jpg)



*** kopiowanie powyższych danych (również komercyjnie) tylko po podaniu autora i źródła: Mateusz Zbyszko Dunikowski, www.genealogia.dunikowscy.pl ***

Tekst w trakcie nanoszenia poprawek redakcyjnych i korekcyjnych. Osoby, które chcą poniższy tekst w formie PDF, proszone są o kontakt mailowy.